نكاح یك عقد است و مثل سایر عقود باید به نحو صحیح انشاء شود تا بتواند آثار خود را به همراه داشته باشد. مهم ترین شرایط نكاح علاوه بر قصد و رضای طرفین و اهلیت كه از قواعد عمومی كلیــه قراردادهاست و در نكاح نیز رعایت آن لازم و ضـروری می باشد، اختلاف جنس است كه در ذیل به طور مختصر به آن ها اشاره می شود.
اختلاف جنس از شرایط اساسی صحت نكاح است. هم در فقه و هم در حقوق عرفی، ازدواج دو هم جنس به لحاظ مخالفت با نظم عمومی و اخلاق حسنه باطل است. چنان چه به نحوی از انحاء دو هم جنس ایجاب و قبول عقد ازدواج را جاری سازند این نوع ازدواج باطل و قابل ثبت در دفتر ازدواج نخواهد بود. بارها در قانون مدنی به دو طرف عقد نکاح زن و مرد گفته شده است، که از جمله ماده 1035 ق.م: ... بنابراین هر یک از زن و مرد مادام که عقد نکاح جاری نشده می تواند امتناع از وصلت نماید... . ماده 1071 در خصوص دادن وکالت در امر نکاح به غیر، از واژه مرد و زن استفاده کرده است.
یكی از شرایط اساسی تمامی عقود از جمله عقد ازدواج قصد طرفین و رضای آن ها است. بنابراین عقد نكاح واقع می شود به ایجاب و قبولی كه صراحتاً دلالت بر قصد ازدواج نماید و از طرف دیگر طبق ماده 1062 ق.م: نکاح واقع می شود به ایجاب و قبول الفاظی که صریحاً دلالت بر قصد ازدواج نماید . بنابراین در صورت نبودن قصد، نـكاح باطـل و در صورت معیوب بودن رضا، مورد از موارد عدم نفوذ نكاح است. مهم ترین مواردی كه می توان به عیوب رضا اشاره كرد:
1- اشتباه 2- اكراه 3- تعلیق در عقد نكاح می باشد.
در نكاح، اشتباه تصور غلطی است كه فرد امكان دارد از اوصاف طرف دیگر یا هویت جسمی او داشته باشد. هركدام از این تصورات غلط آثار حقوقی مخصوص به خود را دارد.
اشتباه در هویت جسمی آن است كه شخص به جای دیگری طرف عقد قرار گیرد. این نوع ازدواج به جهت نبودن وحدت قصد باطل است. بنابراین طبق ماده 1067 ق.م: تعیین زن و شوهر به نحوی كه برای هیچ یك از طرفین در شخص طرف دیگر شبهه نباشد شرط صحت نكاح است . اشتباه در اوصاف طرف دیگر برخلاف اشتباه در هویت جسمی به صحت عقد خللی وارد نمی نماید، بلكه موجب حق فسخ برای طرف اشتباه كننده می باشد به شرط آن كه وجود صفت خاصی در عقد نكاح ذكر شود یا عقد بر اساس آن واقع شود. به عنوان مثال، درخصوص اشتباه در هویت جسمی، شخص الف قبلا شخص ب را دیده و به ازدواج با او علاقه مند شده است. موقع عقد ازدواج به تصور این که با شخص ب عقد ازدواج می بندد و سر سفره عقد می نشیند در حالی که با دسیسه سازی خانواده به جای شخص ب خواهر او به نام ج سر سفره عقد می نشیند و قبول عقد نکاح را واقع می سازد. بعد از عقد الف متوجه می شود که این همان شخص نبوده است که او قصد ازدواج با او را داشته است، لذا به جهت فقدان قصد عقد باطل است. ولی در خصوص اشتباه در وصف، شخص الف با شخص ب ازدواج می کند به تصور این که او دارای مدرک لیسانس است، بعداً متوجه می شود که او فاقد این وصف است در صورتی که این وصف در عقد تصریح شده باشد یا عرفاً به منزله تصریح باشد می تواند عقد نکاح را فسخ کند یا به همان صورت آن را بپذیرد.
اكراه فشار مادی یا معنوی نامشروعی است كه به وسیله كسی برطرف قرارداد وارد و او را وادار به انعقاد عقد نماید. اگر اكراه به درجه ای نباشد كه قصد حاصل از اراده را خدشه دار سازد موجب عدم نفوذ نكاح خواهد بود. چنان چه ماده 1070 ق.م اعلام كرده است: رضای زوجین شرط نفوذ عقد است و هرگاه مكره بعد از زوال كره عقد را اجازه كند نافذ است . این ماده مربوط به تأثیر اكراه در رضای حاصل از عقد است نه در قصد طرفین. چنان چه اكراه به اندازه ای باشد كه قصد فرد را دچار اشكال نماید، عقد باطل است و رضایت بعدی فرد تأثیری در آن ندارد.
تعلیق در خود عقد نكاح موجب بطلان آن است. در قانون مدنی ایران عقد معلق طبق تصریح ماده 189 مورد قبول واقع شده است ولی در خصوص عقد نكاح به لحاظ اهمیت عقد نكاح و تأثیر اثرات زیانبار جدایی در روابط اجتماعی مردم، قانون گذار تعلیق را از موارد بطلان عقد دانسته است. یعنی موكول كردن ظهور آثار ناشی از عقد نكاح به شرایط خاص را، قانون گذار برخلاف سایر عقود نپذیرفته است. به عنوان مثال زوج در ضمن عقد نکاح به زوجه بگوید من به شرطی با تو ازدواج می کنم که در کنکور قبول شوی، مطابق ماده 1068 ق.م، تعلیق در عقد موجب بطلان چنین نکاحی است.
برگرفته از کتاب حقوق خانواده تالیف آقای دکترمحمد رسولی کارشناس ارشد حقوق و وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی
نظر کاربران
